Röleler elektrik devresini kontrol etmek üzere kullanılan manyetik bir bobinin ürettiği harekete göre açma veya kapama yapan cihazlardır.
Röle Çeşitleri
Akım rölesi
Isıl röle
Elektronik röle
Potansiyel (voltaj) rölesi
Defrost röleleri
Elektronik röle
Potansiyel (voltaj) rölesi
Defrost röleleri
Akım rölesi (bobinli röle)
Bu röleler genellikle yüksek kalkış momentli ve kalkış devresi kondansatörlü motorların yer aldığı hermetik tip kompresörlere uygulanır. Bu rölenin bobini, kompresör motorunun kalkış sargısıyla (yardımcı sargı ile) paralel şekilde bağlanır.
Bu röleler direnci yüksek, ince kesitli sargısından belirlenebilir. Rölenin bobini normalde kapalı bir anahtarın kontaklarını açıp kapatır. Bu özellik potansiyel rölenin diğer tür rölelerden üstünlüğünü ifade eder. Zira kontrol otomatiği veya termostat devreyi kapattığında röle kontaklarının açık olması sonucu kontaklarda herhangi bir elektrik arkı meydana gelmez.
Hermetik tip kompresörlerin kullanıldığı ev tipi soğutucularda, elektrik motorunun ilk hareketi, yaygın olarak kullanılan ve motor gövdesine yerleştirilmiş ilk hareket rölesi (akım rölesi) ile gerçekleştirilir.
Elektrik motoru ana sargısı üzerinden geçen yüksek kalkış akımı, röle bobininde yüksek manyetik alan oluşmasına neden olur. Bunun sonucu rölenin hareketli kontakları, rölenin yay direncini yener ve sabit kontaklar üzerine yapışarak elektrik motorunun yardımcı sargısını devreye sokar.
Yardımcı sargının devreye girmesiyle motorda, yüksek kalkış torku oluşur ve motor hızla kalkış yapar. Yardımcı sargının devreye girmesi ve motorun hareketiyle ana sargı üzerinden çekilmekte olan akım % 70 - 80 nispetinde düşer.
Bu düşüş, röle bobini üzerindeki manyetik alanın devamı için yeterli değildir ve röle kontakları yay direncinin etkisiyle eski durumlarına geri döner (kontaklar açılır). Bunun sonucu yardımcı sargı devreden çıkar ve elektrik motoru sadece ana sargı üzerinden geçen devre akımıyla beslenerek termostatın izin verdiği sürece devrede kalır.
Isıl röle ise adından da anlaşılacağı üzere sıcaklık değişimlerine göre devrede açma kapama yapan aygıttır. Yapılarında bulunan bimetal parçalar sıcaklık değişimlerinde hareket ederek kontakları açar veya kapar. Böylece elektrik motorunun ilk hareketi sağlanır.
Elektronik, katı hal rölesinin yapısı diyot, transistor ve triyak gibi yarı iletkenlerden oluşur. Yarı iletken, akım ve gerilim değişimlerine göre devrede açma, kapama yaparak motorun kalkışını sağlar. Daha çok 1/8 ile 1/3 hp küçük güçteki hermetik ekovatların ilk hareketinde kullanılırlar. Son yıllarda katı hal (solid state) devreli, rölelerin kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır.
Motorunun ilk hareketini sağlamak üzere tasarlanmış diğer bir röle tipi de elektronik röledir
Kompresörün ilk hareketi esnasında mevcut ataletin
aşılması gerekir. Bundan dolayı normal çalışma akımının 4–5 katı fazla akım
çeker. Bu çekilen aşırı akım devreye seri bağlanmış röle bobininde manyetik
alan oluşturur.
Oluşan manyetik alan röle kontaklarının kısa bir süre için
kapanmasına yol açar. Kontakların kısa süre için kapanması, akımın yardımcı
sargıya verilmesine neden olur. Yardımcı sargı çok kısa bir an devrede kalır.
Motor harekete geçtikten sonra çekilen akım düşeceği için röle bobininin
oluşturduğu manyetik alan azalır ve kontaklar tekrar açılır. Yardımcı sargı devre
dışı kalmış olur. Motor duruncaya kadar sadece ana sargı devrede kalır.
Isıl röle
Isıl röle ise adından da anlaşılacağı üzere sıcaklık değişimlerine göre devrede açma kapama yapan aygıttır. Yapılarında bulunan bimetal parçalar sıcaklık değişimlerinde hareket ederek kontakları açar veya kapar. Böylece elektrik motorunun ilk hareketi sağlanır.
Elektrik devresini manyetik etki yerine ısıl etkiden yararlanmak suretiyle kalkış sargısını devreye sokup çıkarmada kullanılan bu rölelerin iki değişik türüne rastlanır. Bunlardan birisi, ısıl etkiyle, uzama katsayıları farklı iki metalden meydana gelmiş olan elemanın bir anahtar mekanizmasını açıp kapatması prensibiyle çalışır.
Diğerinde ise gergin vaziyetteki bir direnç telinin ısıl etkiyle uzayıp kısalması sırasında bir anahtar mekanizmasının elektrik devresini açıp kapatmasından yararlanılır. Uygulamada iki ayrı bimetal elemanın birbiriyle entegre (birleşik) şekilde ve tek bir gövde içerisinde tertiplenmesi ile ısıl röle ve termik tip aşırı yük koruyucu- su birleştirilmektedir.
Diğerinde ise gergin vaziyetteki bir direnç telinin ısıl etkiyle uzayıp kısalması sırasında bir anahtar mekanizmasının elektrik devresini açıp kapatmasından yararlanılır. Uygulamada iki ayrı bimetal elemanın birbiriyle entegre (birleşik) şekilde ve tek bir gövde içerisinde tertiplenmesi ile ısıl röle ve termik tip aşırı yük koruyucu- su birleştirilmektedir.
Isıl tip röleler küçük güçlü motorların yer aldığı hermetik kompresörlerde kullanılmaktadır. Motor sargılarının akımı ısıl röleden tümüyle geçtiğinden, büyük motor güçleri için uygulanmasında bazı sorunlar çıkmaktadır.
Bu rölede Ni-Cr alaşımından yapılmış olan direnç teli
devreye seri olarak bağlanmıştır.
Motorun ilk hareketi esnasında tel hemen ısınmadığı için
ana ve yardımcı sargı birlikte devreye girer ve rotorun kalkışı
kolaylaştırılmış olur.
Sonra tel ısınmaya başlar ve ısınma sonucu boru uzadığı
için mafsal mekanizması yardımıyla rölenin S ucu devre dışı bırakılır.
Ucunun devre dışı bırakılmasıyla kompresör motorunun
yardımcı sargısı da devre dışı kalmış olur ve motor duruncaya kadar ana sargı
devrede kalır.
Herhangi bir arıza veya zorlanma nedeniyle motor
normalden çok fazla akım çektiğinde direnç telinin boyu daha fazla uzayacağı
için rölenin M ucu da devre dışı kalır. Dolayısıyla ısıl rölelerde ayrıca
termik koruyucuya ihtiyaç yoktur. Röle hem kalkış hem de emniyet görevini
üstlenmiş olur.
Elektronik röle (solid state, katı hal rölesi)
Elektronik, katı hal rölesinin yapısı diyot, transistor ve triyak gibi yarı iletkenlerden oluşur. Yarı iletken, akım ve gerilim değişimlerine göre devrede açma, kapama yaparak motorun kalkışını sağlar. Daha çok 1/8 ile 1/3 hp küçük güçteki hermetik ekovatların ilk hareketinde kullanılırlar. Son yıllarda katı hal (solid state) devreli, rölelerin kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır.
Motorunun ilk hareketini sağlamak üzere tasarlanmış diğer bir röle tipi de elektronik röledir
Bu rölede pozitif sıcaklık katsayılı yarı iletken eleman
(PTC) kullanılır. PTC elemanı üzerinden akım geçtikçe ısınır ve direnci 10 000
ohma kadar yükselir. Röle yardımcı sargı devresine bağlandığından ilk anda
akımı geçirir, fakat daha sonra devredeki direncin artmasına, dolayısıyla
akımın çok azalmasına neden olur.
Akım çok azalınca yardımcı sargı devreden çıkmış olur.
Kompresör motoru tekrar duruncaya kadar ana sargı devrede kalmış olur.
Motor durduktan sonra tekrar çalışabilmesi için rölenin
soğuması gereklidir. Bunun için 4–5 dakika süre geçmesi lazımdır.
Potansiyel (Voltaj) Rölesi
Kompresör motoru ilk kalkış esnasında röle kontakları
kapalı konumda bulunduğu için ana ve yardımcı sargılar kısa bir süre için
birlikte devreye girerler.
Devreye paralel olarak bağlanan röle bobini enerjilenir
ve normalde kapalı olan röle kontaklarını açar.
Röle kontaklarının açılmasıyla yardımcı sargı devreden
çıkar ve kontaklar kompresör motoru duruncaya kadar açık konumda kalır.
Bu şekilde ilk
kalkıştan sonra sadece ana sargı devrede kalmış olur.
Potansiyel rölenin akım rölesine kıyasla avantajı
kıvılcım üretmemesi ve daha uzun ömürlü olmasıdır.
Defrost Röleleri
Defrost röleleri, çoğunlukla bir zamanlayıcı gibi belli
zamanlarda sistemi defrosta geçirir. Ancak karlanmanın hissedilmesi veya kar
erime işleminin bitmesi, hissedici kuyruk veya hissedici elemana sahip defrost
termostatı yardımıyla yapılır.
Pencere veya split tip klimalarda bu yöntem uygulanır.
Dış ünite dönüş borusu dışına bağlanan defrost rölesi karlanmayı sıcaklık
yardımıyla hisseder ve klimayı defrost konumuna getirir. Dört yollu vana belli
bir süre yaz konumunda çalıştırılarak karlanma giderilir.