İç üniteden diş üniteye 5x1,5 TTR (çok telli termoplastik yalıtkanlı) kablo çekilir ve dış ünite klemensine bağlanır. Gelen faz termikten geçer, kompresörün müşterek ucuna gelir. Ana sargı kapasitörün (C) (Müşterek ucuna ) bağlanır.
Yardımcı sargı kapasitörün (HERM) ucuna bağlanır. Bu kapasitör daimi olarak devrede kalacak ve yardımcı sargı üzerine sürekli boşalacaktır. Kapasitör müşterek ucunda devresini tamamlar ve kompresör yol alır.
Dış ünitedeki fan motoru, ana kart üzerinden almış olduğu fazı, fan motoru müşterek ucuna verir. Yardımcı sargı, kapasitör (Kondansatör) üzerinden devreyi tamamlar. Fan motoru çalışır.
Isıtmada flap motoru ½ devir dönünce dış ünite devreye girer. Ortam sıcaklığı ayarlanan değerin altındaysa, boru sensöründen gelen sinyalle evaporatör sıcaklığı belli bir değere ulaşınca iç ünite fan motoru çalışır (Isıtmada 4 yollu vana devrededir).
Klima dış ünite elektrik devre şeması
DÖRT YOLLU VANA
Havadan havaya ısı pompalarında ısı değiştiricisinin ısı alma (evaporatör) veya ısı verme (kondenser) fonksiyonu seçimi dört yollu vananın hareketi ile belirlenir. Fiziksel olarak tipik bir dört yollu vana dıştan ve içten iki delikli kayan bir kütle veya silindire bağlı iki pistondan oluşmuştur.Piston hareketi, hangi çalışma konumuna ihtiyaç duyulduğuna bağlı olarak, pistonu sağa ya da sola hareket ettirmek için, yüksek basınçlı kompresör basma buharını kullanılarak hareket sağlayan, bir solenoid valf tarafından kontrol edilir.
Isı değiştiricisinin ısı alma (evaporatör) veya ısı verme (kondenser) fonksiyonu seçimi, dört yollu vananın hareketi ile belirlenir.
Solenoid valf enerjilenerek pistonu çeker.
Basma borusu girişinden giren gaz sağ ve sol odacıkları doldurur.
Sol odacıktan havalandırma hattına(kılcal boru) geçen gaz solenoid valfciğine ulaşır. Valfin dili çekili durumdadır.
Basınçlı gaz solenoid valfciğinin kapalı odacığına girer ve buradan başka bir yere geçemez. Bu durum valfin sol pistonu üzerinde sağ tarafa doğru basınç oluşumuna neden olur (pistonun sağ ucundaki basınç yeterince düştüğünde, pistonun uçlarındaki basınç farkı pistonu aşırı derecede sağa itecektir).
Aynı anda sağ odacıktan havalandırma hattına geçen gaz solenoid valfciğine ulaşır. Solenoid bobin enerjilenmiş durumda oluşu nedeniyle nüve ve dolayısıyla valfcik dili çekili durumdadır.
Isı değiştiricisinin ısı alma (evaporatör) veya ısı verme (kondenser) fonksiyonu seçimi, dört yollu vananın hareketi ile belirlenir.
Solenoid valf enerjilenerek pistonu çeker.
Basma borusu girişinden giren gaz sağ ve sol odacıkları doldurur.
Sol odacıktan havalandırma hattına(kılcal boru) geçen gaz solenoid valfciğine ulaşır. Valfin dili çekili durumdadır.
Basınçlı gaz solenoid valfciğinin kapalı odacığına girer ve buradan başka bir yere geçemez. Bu durum valfin sol pistonu üzerinde sağ tarafa doğru basınç oluşumuna neden olur (pistonun sağ ucundaki basınç yeterince düştüğünde, pistonun uçlarındaki basınç farkı pistonu aşırı derecede sağa itecektir).
Aynı anda sağ odacıktan havalandırma hattına geçen gaz solenoid valfciğine ulaşır. Solenoid bobin enerjilenmiş durumda oluşu nedeniyle nüve ve dolayısıyla valfcik dili çekili durumdadır.
Gaz buradan yol bularak valfciği terk eder ve dengeleme hattıyla kompresör emiş hattına ulaşır. Kompresör emiş hattı, havalandırma hattı ve solenoid valfciği üzerinden valfin sağ odacığı içindeki gazı emer.
Sağ havalandırma hattından geçen gaz kompresör emiş hattına ulaşacağından, basınç düşümü pistonu daima sağ tarafa yaslayacaktır. Bu durumda iç ünite kondenser olarak çalışır.
Elektronik kart üzerinde yarı iletken malzemelerden üretilen entegre devre, mikroişlemci, transformatör, transistör, diyot, kondansatör, röle, sigorta vb. elemanlar bulunur.
Sağ havalandırma hattından geçen gaz kompresör emiş hattına ulaşacağından, basınç düşümü pistonu daima sağ tarafa yaslayacaktır. Bu durumda iç ünite kondenser olarak çalışır.
ELEKTRONİK KART
Elektronik kart klima sisteminin beynini oluşturur. Algılayıcılar vasıtasıyla ortamdan aldığı bilgileri ve kullanıcı tarafından gönderilen bilgileri değerlendirip sistemi yöneten ekipmana denir.Elektronik kart üzerinde yarı iletken malzemelerden üretilen entegre devre, mikroişlemci, transformatör, transistör, diyot, kondansatör, röle, sigorta vb. elemanlar bulunur.
Klimalarda elektronik PCB (Baskı Devre Kartı) kartlar iç ve dış ünitenin haberleşmesini ve kumandayla verilen komut doğrultusunda çalışmasını sağlar. Ayrıca PCB kartlar sistemin çalışma karakteristiğini de düzenleyen elektronik elemanlardır.
Elektronik PCB kartlar bakımsızlık, oksidasyon ve Türkiye'deki elektrik voltaj limitlerinin sabit olmamasından kaynaklan nedenlerle arızalanmakta ve sistemin çalışmasını engellemektedir.
Genelde düşük voltajdan fazla etkilenmemekte ancak çalışma voltajının aşırı yükselmesinde, voltajı tolere edememekte ve kart arızaları ortaya çıkmaktadır.
MİKROİŞLEMCİ
Yazılımla desteklenen mikroişlemci, kullanıcıdan aldığı komutları, elektrik sinyallerine dönüştürerek, klima sistemindeki diğer ekipmanlara (kompresör, 4 yollu vana, fan motoru, vb.) belirli sıra ile sinyaller göndererek, sistemin optimum çalışmasını sağlar.
Elektronik kart sökülürken, elektronik kart üzerindeki mikroişlemciye çıplak elle dokunulmamalıdır. Aksi takdirde insan üzerinde biriken durgun elektrik mikroişlemcinin yapısı nedeniyle arızalanmasına neden olabilir.
Sistemin çalışmasında tam anlamıyla bir düzensizlik var ise, arıza mikroişlemcide olabilir. Tüm devre kontrol edildikten sonra, devrenin diğer elemanlarında herhangi bir arıza yok ise, mikroişlemcinin kumanda ve elektrik beslemesinde bir sorun gözlenmiyorsa, mikroişlemcinin arızalı olma ihtimali yüksektir.Mikroişlemci arızalanınca tüm kartın değiştirilmesi gerekir.
ELEKTRİK DEVRE KESİCİLER (SİGORTA)
Sigorta bir elektrik devresinde, devreyi aşırı akıma karşı korumak amacıyla konulmuş bir devre elemanı olarak tanımlanabilir.Herhangi bir nedenle, devrenin üzerinden tasarlandığından daha fazla akım geçerse, içerisindeki metal tel eriyerek kopar ve cihazın elektrik akımı ile irtibatını keserek cihazı veya devreyi korur.
Bir sigortanın patlamasına (atmasına) nedenleri şunlardır:
Kısa devre,
Aşırı akım,
Temas noktalarındaki zayıflık,
Çevre şartlarından dolayı sigortanın aşırı ısınması,
Yanlış amperajda sigorta,
Titreşim,
Oksidasyon.
Sigorta atması halinde, nedeni tespit edilip yenisiyle değiştirilir.Kesinlikle sigortaya tel sarılmamalıdır.Orijinali ile değiştirilmelidir.
RÖLELER
Elektrik devresini veya devrelerini kontrol etmek üzere kullanılan, anahtarlama düzenine bağlı olarak manyetik bir bobin ve endüvi düzeninin ürettiği harekete göre, manyetik olarak kumanda eden anahtardır.
Düşük akımlarla büyük güçlerin anahtarlanmasında kullanılır. AC veya DC akımla enerjilenebilir. Röle devreleri, güç ve kumanda elemanlarının bir arada bulunmasından oluşmaktadır.
Kumanda elemanı rölenin bobini olup, üzerinden geçen akım kontakları hareket ettirmek için gerekli manyetik alanı oluşturmaya yetecek, çok küçük miktarda, zayıf bir akımdır.
Güç elemanları, rölenin elektrik enerjisini ileten ve bobin vasıtası ile açılıp kapanabilen kontaklarıdır.
Devreyi besleyen tüm elektrik enerjisi kontaklar üzerinden geçer.
Röle bobini, direnç tespiti yapılarak veya röle enerji besleme uçlarına çalışma voltajı uygulanarak kontrol edilebilir. Bobin ucu kart üzerinde kontrol edilebilir. Kontak uçlarının arızalarının tespitinde daha doğru sonuç alabilmek için rölenin elektronik karttan sökülmesi gerekir.
Rölelerde kontak uçlarında aşırı akımdan meme yapabilir ya da oksitlenme olabilir. Bu durumda röle görev yapamaz.
Arızalı röle yenisi ile değiştirilir.
Rölenin karttan sökülmesi sırasında, ısı ayarlı havya kullanılması ve karta takılması işleminde soğuk lehim yapılmamasına dikkat edilmesi gerekir.
TRAFO (TRANSFORMATÖR)
Elektronik kart devreleri doğru akım (DC) voltaj ile çalışır.• Şebeke cereyanı trafo ile voltajı düşürülüp doğrultma devresi ile doğru akıma dönüştürülür.
• Trafonun primer sargısına (giriş Sargısı) uygulanan 220 (AC) voltluk şebeke voltajını gerekli voltaj değerine düşürür.
• Doğrultma devreleri genellikle diot, kondansatör, transistör ve dirençten oluşur.
• Elektronik kartta oluşabilecek bir kısa devre durumunda, trafo sargılarının aşırı ısınması ve buna bağlı olarak sargının yanması veya izolasyonunun deforme olması sonucu kısa devre olup görev yapamayabilir.
• Voltaj düşürücü tip trafolarda primer sargısı ince kesitli ve sekonder sargısına oranla çok spinlidir (sarımlıdır). Sekonder sargıları ise daha kalın kesitli ve daha az spinlidir.
• Sağlam bir trafonun primer sargısına direnç testi yapıldığında, trafo sargısı ile orantılı bir direnç okunması gerekir. Sargının arızalanması durumunda bu test yapıldığında eğer sargı kopuk ise açık devre gözükür. Sargı izolesi deforme olmuş ise ya kısa devre ya da çok küçük bir direnç okunur.
• Primer sargı kart üzerinde ölçülebilir. Fakat sekonder sargının ölçülebilmesi için trafoyu karttan sökmek gerekir.
• Arızalanması halinde yenisi ile değiştirilir.
VARİSTÖR
Varistörün görevi, kumanda devresini aşırı voltajdan ve bundan dolayı oluşabilecek arızalardan korumaktır.• Gerilimle değişen direnç olarak tanımlanır. Yani gerilim miktarı ile ters orantılı olarak direnci değişen bir devre elemanıdır. Gerilim yükseldiğinde direnci düşer, gerilim düştüğünde direnci artar.
• Faz hattından gelen şebeke voltajı 220 (AC) volt, varistörün sınır değeri 250 (AC) volt olsun. Sisteme giren şebeke voltajı varistörün sınır değerinin altında olması nedeniyle, tanım gereği varistörün direnci transformotorun iç direncinden yüksek olacaktır. Bu durumda varistör açık devre gibi davranır.
• Elektrik akımı kendine direnci düşük bir yol tercih etmesi sebebiyle transformotorun primer sargıları üzerine bir elektromanyetik alan oluşturur, sekonder sargıda ise elektronik kart için düşük gerilim oluşacak ve böylece elektronik kart çalışacaktır.
• Faz hattından gelen şebeke voltajı 250 (AC) voltun üzerine çıktığında varistör değerinin üzerinde bir değer olması nedeniyle, akım direnci düşük varistör üzerinden geçecek, nötr hattından devresini tamamlayıp elektronik kartın yüksek voltaja maruz kalmasını önlemiş olacaktır.
• Bu durumda varistörün direnci çok küçüleceğinden kısa devre gibi davranıp kendini patlatarak imha edecektir.
• Arızalı varistörün şekil değiştirdiği göz kontrolü ile tespit edilebilir.
• Arızalı varistör yenisi ile değiştirilir.
KONDANSATÖR
Voltaj uygulandığında enerji depolayabilen, gerektiğinde bu enerjiyi geri verebilen devre elemanıdır. Enerji depolayabilme özelliği kapasite sözcüğü ile ifade edilir.• Kondansatör, prensip olarak, dielektrik denen bir madde ile yalıtılmış, paralel iki metalik plakadan oluşur.
• Kondansatörler, kullanılan dielektrik maddesine göre adlandırılırlar. Dielektriğin özelliği akım geçirmemesine karşın enerji depolayabilmesidir. En çok kullanılan kondansatör tipleri şunlardır:
a) Seramik
b) Kağıt
c) Polistren film
d) Mika
• Kondansatörler kullanım alanlarına göre AC ve DC olarak ikiye ayrılır.
• Bu bakımdan DC devreye bağlanırken, üzerindeki + veya - işarete dikkat edilerek, +kutbu devrenin +ucuna, -kutbu da -ucuna bağlanmalıdır.
• Kondansatörlerin güvenirlilik muayenesi avometrenin Ω kademesinde yapılır. Yapılan işlem esasta, ölçü aletinin içindeki pil voltajı ile, kondansatörün sızdırmazlığı kontrol edilir. Ayrıca akım depolama kabiliyetinin kontrolü ampermetre ile yapılmalıdır. Muayeneden önce kondansatörün, boş olduğundan emin olunmalıdır.
• Gözle muayenede, kondansatörün arka tarafı şişmiş ise, genelde kondansatör arızalıdır.
• Kart üzerinde kontrol edilemez. Karttan sökülerek kontrol edilmesi gerekir.
• Arızalanması halinde yenisi ile değiştirilir.
ENTEGRELER
Entegreler, küçük hacme sığdırılmış karışık kumanda devrelerinden oluşmuş, tümleşik bir devredir. Yani 8 – 10 transistörle yapabileceğimiz karışık kumanda ve filtrasyon işlemlerini tek bir entegre ile yapabiliriz.• Entegreler çeşitli teknikler kullanılarak üretilirler. Aşağıdaki şemalarda; kondansatör, diyot, transistor ve dirençten oluşan ve CHIP (çip) olarak tanımlanan bir entegre elemanın kesiti ve üstten görünüşü verilmiştir.
• Entegrenin, güç giriş, kumanda giriş, güç çıkış, kumanda çıkış bacakları ölçülerek arızalı olup olmadığı konusunda bilgi sahibi olunabilir.
• Kontrol için karttan sökülmesi gereklidir.
• Karttan sökülürken aşırı ısıya maruz kalmamalıdır.
• Arızalanması halinde, devrenin diğer elemanlarına da zarar verme ihtimali yüksek olduğu için tüm kartın değiştirilmesi uygundur.
DİYOT
Akımı bir yönde ileten, diğer yönde durduran devre elemanıdır.• P ve N tipi iki yarı iletken maddenin birleşiminden oluşmuştur.
• Bir diyotun iletime geçebilmesi için, yapısı gereği eklem bölgesinde oluşan eşik voltajının elektriksel olarak aşılması gerekir.
• Diyotun muayenesi, esasta avometrenin içindeki pil voltajından yararlanarak, doğru polarmada iletimi, ters polarmada kesimi sağlayıp sağlayamadığının belirlenmesidir. Muayene avometrenin Ω kademesinde yapılır.
• Arızalanması durumunda yenisi ile değiştirilir.
• Muayene için ölçüm esnasında elektronik karttan sökülmesine gerek yoktur.
TRİYAK
Kontrollü olarak, akımı iki yönde iletebilen devre elemanıdır.• İletim yönüne göre, birbirine zıt iki ayrı polarma sağlanır.
• Triyakın iletime geçmesi için, kritik eşik voltaj değerinin aşılması gerekir. Triyak tetiklemek için, diak veya transistör kullanılır.
• Triyakın muayenesi, aşağıdaki şekilde açıklanan iletim polarmalarının AVO metrenin içindeki pil ile sağlamak suretiyle yapılabilir. Şekilde görüldüğü gibi,Ω kademesindeki AVO metrelerden biri, A1-A2 terminallerinin voltaj kaynağı, diğeri de Gate için voltaj kaynağı olarak kullanılır. Ölçü aletlerinde görülen Ω değerlerine göre sonuca gidilir.
• Arıza halinde yenisi ile değiştirilir. Arıza kontrolü için karttan sökülmesi gerekir
TRANSİSTÖR
Kontrollü olarak, akımı tek yönde ileten devre elemanıdır.• Cinsine göre iki sembolü vardır. PNP ve NPN olarak tanımlanır.
• Bir transistorun güvenirlilik muayenesini yapmadan önce onun NPN veya PNP olduğunun belirlenmesi gereklidir. Gerek cinsinin belirlenmesinde, gerekse muayenesinde esas, bir AVO metrenin Ω kademesinde, içindeki pil voltajında yararlanarak, transistor Emiter, Base ve Kolektör uçlarına, doğru veya ters polarma uygulama, doğru polarmada düşük bir direnç, ters polarmada ise çok yüksek bir direnç gözleneceğini bilmektir.
Cinsinin
Tespiti
Muayenesi
Base + olmak üzere, bir kez Base-Emiter ve Base-Kolektör; bir kez de Base- olmak üzere, Base-Emiter ve Base-Kolektör dirençleri ölçülerek yapılır.• Transistorun cînsine göre cetveldeki Ω değerleri tespit edilirse, sağlam olduğu sonucuna varılır. Ölçümlerin herhangi birinde Off elde edilirse kısa devre, ∞ Ω ise açık devreyi belirler.
• Uygulamada, her bir transistor için ayrı ayrı voltaj kaynağı yerine, sistemin ana güç kaynağından uygun değerdeki dirençler yoluyla elde edilen voltajlar kullanılır. Amaca bağlı olarak transistörün iletimde kalması gerektiği sürece Emiter-Base sürekli doğru polarmada (enerji iletiminde) kalır.
• Arızalanınca yenisi ile değiştirilir.
• Ölçüm için elektronik karttan sökülmesi gereklidir.
• Yandaki tablo, transistör karakteristiğini belirlemekte kullanılır.
DİRENÇ
Pratik olarak, elektrik akımının geçişine zorluk gösteren devre elemanına direnç denir.• Genellikle elektronik devrelerin akım sınırlaması için kullanılır.
• Dirençlerin güvenirliği, bir avometre (multimetre) île, direnç değerinin ölçümü suretiyle belirlenir.
• Analog avometre ile ölçüm yapılacaksa ölçüm yapılmadan önce skalanın sıfır ayarının yapılması doğru bir ölçüm için elzemdir.
• Sabit dirençlerde, ölçümün iki uçundan yapılması yeterlidir. Ayarlanabilir dirençler de ise, üç uçtan da ölçüm yapılmalı, aynı zamanda hareketli mekanizmanın ayar yapıp yapamadığı kontrol edilmelidir.
• Arızası halinde yenisi ile değiştirilir.
• Direnci ölçerken karttan sökülmesi uygundur.
BUZZER (SİNYAL VERİCİ)
İkaz sinyalini veren elemandır.• Elektrik enerjisini, titreşerek sese dönüştürür.
• Arızalandığında yenisi ile değiştirilir.
